Stadsfilosoof bij Delft Centraal: vrijdag 18 september 2015

OVERWEGING NR 3 – DE KUNST VAN HET DISCRIMINEREN… – 18–09-2015

Het was nacht, stikdonkere nacht. Veertig rovers zaten om een kampvuur en de roverhoofdman zei: ‘Geert, vertel eens wat!’. En Geert begon: “Het was nacht, stikdonkere nacht. Veertig rovers zaten om een kampvuur en de roverhoofdman zei: ‘Geert, vertel eens wat!’. En Geert begon: ‘Het was nacht, stikdonkere nacht. Veertig rovers zaten om een…’.” 

Gisterenavond las uw stadsfilosoof via Facebook een artikel uit het AD: “Ophef over gebedsruimte Moslims in ziekenhuis Delft”. “Patiënten zijn boos dat het gloednieuwe Delftse Reinier de Graafziekenhuis alleen een gebedsruimte heeft voor moslims. Christenen, joden en hindoestanen moeten het doen met een gezamenlijk stiltecentrum. Het ziekenhuis is gezwicht voor de druk en past het stiltecentrum aan.”

Goede bedoelingen en ongenoegen 

Het artikel laat zien hoe goede bedoelingen kunnen leiden tot ongenoegen. Het laat ook zien hoe taalgebruik een situatie voor toehoorder of lezer zo neerzet dat deze de gebeurtenis op welbepaalde wijze interpreteert. Want: niet-Moslims moeten het doen met en het ziekenhuis is gezwicht. De reacties die aanvankelijk onder het artikel stonden en inmiddels verwijdert zijn, lieten op hun beurt zien hoezeer het ongenoegen dat  hiermee ontstaat, bijdraagt aan de ophef en het zelfbeklag. Het veel beweende ‘discriminatie argument’ werd weer eens overvloedig omgekeerd. En dat met een retoriek die we kennen van een zekere blondharige politicus. Een retoriek van of-of, angst en de daaruit volgende drang tot zefbehoud: egoïsme.

Wat is discrimineren?

Bij het aantreffen van conflicten blijkt het uitermate gunstig om eens een etymologisch woordenboek te pakken. Waar hebben we het eigenlijk over? Wat is discriminatie eigenlijk? En wat blijkt dan? Dat het begrip verwijst naar een heel bijzonder vermogen. Discrimineren betekent niets meer of minder dan ‘bewust onderscheid kunnen maken’. Een zelfbewust onderscheidingsvermogen dus dat struisvogels bijvoorbeeld niet hebben en waardoor zij ook niet bovenaan de zogeheten voedselketen staan. Het is zoals de verhalenverteller ervaarbaar maakt. Discrimineert u mee?:

Er is sprake van 40 rovers, de verteller die er een verhaal van heeft gemaakt en de toehoorder waaraan dit verhaal wordt verteld. De toehoorder herkent in de gebeurtenis een eindeloze herhaling en beseft dat hij daar zelf van deel uitmaakt. En dit besef maakt hem vrij. Het is de grap in de vertelling en de kunstvorm van de anekdote…. Het is ook een test, want wie niet nadenkt, komt er in de ban van het verhaal niet achter dat hij of zij steeds naar hetzelfde zit te luisteren.

Waarheid zoeken

De Geert uit het verhaal is ongelooflijk slim (en lui) wanneer hij met opzet de situatie waarin hij verkeert tot een eindeloze geschiedenis maakt. Minder slim is hij die meegaat met de woorden, zonder te beseffen in een retorische valstrik gevangen te zijn geraakt. Iets dat ook de toehoorders van de Sofisten, die graag met logica speelden, op de markt van Athene overkwam. Zolang de argumentatie maar het ingenomen standpunt kon versterken en zo anderen daarvan kon overtuigen. Maar gelijk krijgen is nog niet waarheid spreken. Een door belangen gestuurd onderscheidingsvermogen mond uit in distincties waarin waarderingen zijn geslopen; iets dat wij op de markt en in de politiek heel gewoon zijn gaan vinden. En vanuit deze gewoonte worden mensen gezien als middelen en niet langer als doel. De waarheid omtrent mensen wordt dan niet meer gezocht en de liefde daardoor te weinig gevonden (J. Slaats). De enige remedie is een openheid, een onderzoekende houding en een grondig besef van onwetendheid.

Wie neemt verantwoordelijkheid?

Van mensen die door levenservaringen wijs geworden waren zei men vroeger dat zij de jaren des onderscheids hadden bereikt. Wie door levenservaringen uiteindelijk wijzer is geworden, staat anders in het leven. De jaren die men vervolgens leeft, dát zijn de jaren des onderscheids. Wijsheid is een staat die blijkt uit de gevolgen van je daden. In zijn drieluik Wegen der Vrijheid schrijft Sartre over een arme filosofiedocent, Mathieu Delarme, die in de loop van het verhaal als mens volgroeit en verantwoordelijkheid neemt voor al zijn daden. Hij leert inzien wat vrijheid in het leven werkelijk betekent. Sartre onderkende de ontzagwekkende kracht van het menselijke onderscheidingsvermogen en noemde dit eerste boek uit de drieluik dan ook …. De jaren des Onderscheids.

Voorkeuren en afkeren

Wie het onderscheiden van verschillende mensen verward met het ongelijk waarderen van mensen, zal snel voorkeuren ontwikkelen en een afkeer krijgen. Mensen worden dan al snel tegen het licht gehouden van wat al-dan-niet goed uitkomt. En zo ontstaat dan het pejoratieve discrimineren. Wie zich daaraan schuldig maakt, zal al snel zelf bang worden voor discriminatie. Angst om voor minder versleten te worden maakt al snel dat daarvan voortdurend tekenen te zien zijn. En wie tekenen van discriminatie ervaart, loopt het gevaar met anderen te doen wat hij zelf niet wil ondergaan. Zo ontstaat ongemerkt een patroon of gewoonte en wie daarvan in de ban is, onderscheidt nog maar moeilijk de cyclus waarin het verkeert en zijn of haar eigen rol daarin. Dan wordt het nacht, een stikdonkere nacht, waarin nog slechts 40 rovers rond een kampvuur zitten…

Hoe vrij bent u?

De reden waarom het ziekenhuis een aparte gebedsruimte nodig dacht te hebben, is praktisch en niet het gevolg van voortrekkerij. Evenwel, hoe mooi zou het zijn: een ruimte om te religaren in de meest diepe en ruime zin van het woord. Waar Christen, Moslim, Hindu, Jood, atheïst (enz) gewoon mensen zijn die ieder op hun eigen manier verbinding maken? Hoort zo’n ruimte niet dat in herinnering te brengen: dat alles altijd al in verbinding staat? Lijden ontstaat door de ontkenning van die diepe verbondenheid, met alle gevolgen van dien. En onze kinderen, die zullen later de gevolgen van deze ontkenning moeten dragen… Als Stadsfilosoof werk ik graag mee aan een (publieke) ruimte die in staat stelt om in alle mensen hetzelfde wonder van Leven te onderscheiden en… te waarderen!

—